Aminoasitler ve aminoasitlerin genel yapısı

Aminoasitler,canlılığın yapıtaşı olan proteinlerin birer polimerizasyon ürünüdürler.Bir karboksilli asite bir amin bağlanmasıyla oluşan bu yapılar genel itibariyle proteinlerin yapısal birimleridir.Asite karşı baz,baza karşı asit özelliği gösteren,yani birer amfoter madde olan bu yapılar aynı zamanda proton kazanmasıyla amonyum karboksilik asitleri,proton vermesiyle de amonyum karboksilat iyonlarını oluştururlar.Doğada bilinen 700’ü geçkin aminoasit bulunduğu biliniyor (günümüzde bu oran daha fazladır.) bunların bir kısmı mikroorganizmalarda bulunurken,bir kısmı da bitkilerde bulunmaktadır.

Basit yapıda bir aminoasit olan glisin akiral bi moleküldür,yani optikçe aktif değildir,diğer geri kalan 20,25 arası önemli aminoasitler kiraldir,yani optikçe aktiftir.Örneğin aminoasitler bir protein yapısına geçerken önce aldehit amonyum yada tuzunun siyanürle reaksiyonu sonucu α-amino nitril,bunlarda karboksilli asitler sonucu proteinler açığa çıkarır yani aminoasitler sentezlenir.

Yapılarına göre bazı aminoasitleri sıralayacak olursak ;

Apolar yan zincirli olan aminoasitler
_Glisin
_Alanin
_Valin
_Lösin
_İzolösin
_Metayonin
_Proilin
_Fenilalanin
_Triptofan

Polar yan zincirleri olan aminoasitler
_Asparagin
_Glutamin
_Serin
_Threoinin

Asidik yan zincirlik aminoasitler
_Aspartik asit
_Glutamik asit
_Tirozin
_Sistein

Bazik yan zincirli aminoasitler
_Lisin
_Asginin
_Histidin

Aminoasitlerin stereokimyası ise,glisin hariç diğer hepsinin stereojenik merkez oluşturmasıdır,bu yapıların sebebi ise tamamen proteinin kendi özyapısından kaynaklanıyor olmasıdır yani sentetik olarak elde edilen proteinler bu özelliği göstermemektedirler ve tamamı proteinlerden elde edilen yapıların ise hepsi kiral ve stereojenik merkez özelliği göstermektedirler.Diğer yandan D,L sisteminde örneğin mikroorganizmalardan elde edilen bir aminoasitken,D sisteminde elde edilen grubun adı protein olmasına rağmen ,polimerizasyon ürünü bir protein olmayışıdır.

İsmail Çelik

Kaynaklar:
Prof.Dr. Ali Muhtar Tiftik, Behiç Serpek, Leyla Kalaycıoğlu, Mehmet Nizamlıoğlu, Nuri Başpınar – Biyokimya (Nobel Yayınları-2010)
R.C.Atkins-F.A.Carey – Organic Chemistry (Çev.edit: Prof.Dr.Gürol Okay-Prof.Dr.Yılmaz Yıldırır)