Yine gasp yine yok etme yine talan

DERİK İLÇE MERKEZİNDE BULUNAN KİLİSELER VE HİTAP ETTİKLERİ CEMAATLER

1915 sürecinden önce İlçe Merkezi ve İlçe sınırları dâhilinde bulunan kiliseler, aşağıda belirtilmiştir. Zaman içerisinde kiliseler gasp edilmiş, sadece Surp Kevork Ermeni kilisesi kalmıştır. Surp Kevork Ermeni kilisesi Süvari askerlerin atları için Ahır olarak kullanmaya müsait olmasından dolayı yıkımdan kurtulmuştur. Diğer kiliseler ya boş arazi ya da üzerine yapılan inşaatlar altında kalmıştır.
Aşağıda 1924 yılında çeşitli cemaat mensubu ve patrikleri tarafından yazılan bilgiler aktarılmıştır.
1. Ermeni Ortodoks – Surp Kevork kilisesi-Dağ mahallesi(Mevcut Kilise)
2. Ermeni Katolik kilisesi – Xelqebî, Eski belediye yeri
3. Yakubi (Süryani kadim, Ortodoks kilisesi) Dêra Newalê-Seydê Reşîto nun evi-Dağ Mahallesi
4. Protestan kilisesi – Çelik sinemasının yeri, aynı zamanda ilk açılan ilkokul
5. Keldanî kilisesi- Heci Bekir in evi,Dağ Mahallesi
6. Süryani Katolik kilisesi-Yeri bilinmiyor
1915 yılından sonra küçük bir Ermeni grubu Derik’te kalmıştır.
İlçe merkezinde bulunan kiliselerin yerleşim yerleri incelendiğinde her ırkın ve her mezhebin aynı oranda mahallelere dağıldıkları görülmektedir. Süryaniler varlıklarını ilçede idame ettirmemişlerdir. Ancak ilçede var olmuşlarsa dahi şimdiye kadar onların yaşam tarzlarını ve var olduklarını belirten hiçbir bulguya rastlanmamıştır. Ama Ermeniler her dönemde ve son zamanlarda ve yılda bir defa İstanbul Ermeni kilisesinin organize ettiği turlar ile kiliseye gelip ayinlerini gerçekleştirmektedirler.

İLÇE MERKEZİ DIŞINDA BULUNAN KİLİSELER
İlçe merkezi dışında bulunan ilçe, köy ve çevresine bağlı olan manastırlar ve kiliselerin bölgemizde varlıkları çok bilinmekle birlikte, kendi kaynaklarına dayanılarak ortaya çıkarılan tablo aşağıdadır. Bu manastırların yapım tarihleri incelendiğinde verilen isimlerin birçoğuna günümüzde rastlanamadığı ya da isim değişikliğine uğrayan coğrafi bölgeler olduğu görülmektedir. Bu yüzden okuyucuların bu durumu göz önüne almaları gerekmektedir.
1. MAR ATANUS MANASTIRI: Tilbisim mahallesindedir. İsmini de 8. Yüzyılın ortalarında (758)’de onu inşa eden, Meyafarikin metropoliti Mar Athanasiyos Sendloyo’dan almaktadır. Mar Athanasiyos zor kullanarak kendisini patrikliğe yükseltmiştir.
2. MAR DONİEL MANASTIRI: Metina dağında olup, Tilbisim yakınlarındadır. 5. yüzyılda yaşayan ve inzivaya çekilen Goloşlu Mar Doniel adınadır.
3. MAR GEVARGİS MANASTIRI: Şabo (Derik ilçesinde bulunan bir köy) köyünün Beyt Ese olarak tanınan vadisinde yer almaktadır.ms1176 civarında patrik 1. Mihayel tarafından resmedilen Amid metropoliti 4. İbrahim bu manastırda yetişti. (Mihayel Rabo) 1180 yılında “Vahbuti” bölücülüğü yapan 4 episkopostan birisidir. Daha sonra Habur’a tayin edildi.
4. MAR ATANASİYOS SENDLOYO MANASTIRI: Tilbisim’in (Til-Besem eski bir belde olup Derik ilçesinin, güneydoğusunda yer alan bir mahalledir.) yukarısında yer alan bir manastırdır.ms792 yılında patrik Yusuf, bu manastırda vefat etmiştir. Tarihçi patrik Mihayel Rabo, manastırdan mezun olan 20 episkoposun ismini saymıştır. En sonuncusu da 11. yüzyılın ortalarında yaşayan Boloş Metropoliti Timotheus’tur. 12. y.y. ortalarında Kürtler kış mevsimlerini içinde geçirirlerdi. Mar Yuhanna yapısını küçülttü ve daha sonra orada bulunan bir kayalık üzerine inşa ettirdi.
5. MAR DANYAL MANASTIRI: Derik ilçesinin kuzey batısında, 4 saat mesafe uzaklığında yer alan Barihiye kalesinin yukarısındadır. Büyük bir manastır olup inzivaya çekilen Goloşlu Mar Danyal’ın adınadır.ms439 yılında yapıldığı bilinmektedir. 10. y.y. başlarında Horasan’ın Afre metropoliti, Mar Atanasiyos bu manastırdan mezun olduğu söylenmektedir.
6. MAR BARSOM MANASTIRI: Tıl-kibab (Tıl kube) ve Bekdeşiye (Derik ilçesinde tanınan bir köy) köylerinin yanındadır. Bütünüyle bozulduktan sonra Mar Yuhanna, yeniden inşa ettirmiştir. İçinde istinsah edilenms1314 yılına tarihlenen bir kitap mevcuttur.
7.ŞEMİTİYAN MANASTIRI: Telbisim dolaylarındadır.