SİNİR SİSTEMİ ÜZERİNE (Lütfi ŞAHİN)

Teknoloji devriminin büyük bir hızla yaşandığı ve muhtemelen o zaman dilimindeki insanlarında aynı şeylerden bahsettikleri 20. yy ve daha sonraki döngü içerisinde insanlar görmüştür ki; en büyük teknolojik harikalar dizesi insanda gizlidir.

Teknoloji dizesi sadece insanda değil, tüm canlı versiyonlarında gizli olduğu ise daha sonraki yıllarda muamma ifadeleri içerisinde söylem almıştır. Bir kuşun uçma hassasiyeti, bir balığın yüzme mekanizması, bir kaplumbağanın korunma sistemi… Bu ve buna benzer teknik ifadeler, aslında mükemmelliğin temsil edildiğini gösterircesine bizlere kanıtlar sunmaktadırlar. Kuşların kanat sistemleri taklit edilerek uçaklar, yunusların yüzme sistemleri taklit edilerek gemiler, kaplumbağaların koruma mekanizmaları taklit edilerek zırhlı araçlar yapılmıştır. Bizler taklit etmedik diyen kişiler ise, aslında bilinçaltında bu bilgileri barındırdıklarını utanarak ifade etmektedirler. Olay sadece tümdengelim ifadeleri ile sınırlı olmayıp, tümevarım ifadeleri içinde kullanabiliriz.

Sadece canlının kendisi değil, daha özel kısımları da insanlar için ilham kaynağı oluşturmuştur. Gözlere bakılıp kameralar, kulaklara bakılıp mikrofonlar, kaslara bakılıp motorlar… Bu ve benzeri ifadeler, bizlere mükemmel varlıklar olan canlıları ve bu canlılar içerisinde en mükemmeli olan insanı görmemizi sağlayacaktır.

İnsanın en mükemmel kısımlarını oluşturan sistemler bütünü de, insanların taklit etme yetisini kabartıp bilgisayar teknolojisini ve buna bağlı bilişim sistemlerinin geliştirilmesini sağlamıştır. Nedir bu sistemler bütünü? Bir çoğunuzun okurken cevap verdiğini tahmin ettiğim üzere beyindir… Beyin ve onun etraflıca oluşturulmuş hücreler dizesi. Ancak özelleşmiş olan bu hücreler dizesine verilen bir özel ad vardır ki buna; sinir sistemi adını veriyoruz.

Sinir sistemi genel olarak elektriksel impulslar ve nörotransmitterler vasıtasıyla iletimi sağlayan ve yönetici birim olarak ifade edilen hücreler dizesinden oluşmaktadır.

Sinir sistemini incelerken en gelişmiş varlık olan insanı ele almak istiyorum… genel manada sinir sistemi iki kısımda incelenmektedir. Birincisi merkezi sinir sistemi olup beyin ve omurilikten oluşmaktadır. İkinci kısım ise çevresel sinir sistemidir.

Beyin, sinir hücreleri yumakları ve bunların bağlantılarından oluşmaktadır. Aksaon ve dendrit adı verilen bu bağlantı telleri sayesinde iletim sağlanmakta ve bu bağlantı telleri tüm sinir hücrelerinde bulunmaktadır. Düşüncenin ve bilinçli yapılan hareketlerin merkezi olan beyin genel manada üç kısımda ifade edilmektedir. En büyük kısım olan ön lob; sinir bağlantılarının geçtiği ve göz ile kulak reflekslerinin kontrol edildiği orta beyin ve beyincik ile omurilik soğanından oluşan arka beyin. Beyincik vücudun dengesini sağlar, kas faaliyetlerini düzenler; omurilik soğanı adı ile anılan kısım ise sindirim, dolaşım, solunum, salgılama, kusma, öksürme, hapşırma çiğneme gibi faaliyetleri yönettiğinden hayat düğümü adı ile de anılmaktadır. Beyindeki bu üç lopta çok önemli görevlere sahip olup bunların hepsi de olmazsa olmaz denilen görevlerdir. Omurilik kısmı ise kalıtsal refleks ve kazanılmış reflekslerin kontrolünü sağlar. Beyinden vücudun alt kısımlarına kadar uzanan omurlar içerisinde yer alan kısma omurilik adı verilmektedir ve refleksleri yönetir, iletimin ulaştırılmasını sağlar.

Çevresel sinir sistemi ise diğer organlar ile beyin arasında iletimi sağlayan sinir sistemleri bütünüdür. Bu da kendi arasında ikiye ayrılır… Birincisi somatik sinir sistemi olup isteğimizle yapılan davranışları (yazı yazma, şarkı söyleme gibi ) yönlendirir. İkincisi ise otonom sinir sistemi olup kontrol dışı kısımların yönlendirilmesini sağlar…