Deizm Nedir ?

Yazıya başlamadan önce benzer fikirleri kısaca tanımlayalım;

Teizm: Tanrının varlığına ve insanlara din gönderdiğine inananları tanımlayan bir görüştür.Teist görüşler tanrının varlığını ispat ettiklerini öne sürerler.Burdan yola çıkarak inanç kelimesini tanımlarsak;inanç, inanılan şeyi %100 doğru kabul etmektir.Kısaca inanç şüpheye yer bırakmaz.

Ateizm: Temel olarak tanrıyı ve dinleri reddeden görüş olarak bilinir.Lakin metafiziki varlıkların hayal ürünü veya varsayım olduğunu kabul eder;bunlar hakkında kesin görüş bildirilmesinin imkansızlığını öne sürer.Materyalizme dayalı bir görüştür;dolayısıyla kendilerini tanrıyı inkar eden olarak tanımlamazlar;birşeyin inkar edilebilmesi için öncelikle varolması gerektiği kanısındadırlar.

Agnostizm: Tanrının varlığının veya yokluğunun üzerine hiçbirşekilde yapıcı bir görüş belirtilemeyeceğini savunan bir felsefi görüştür.Metafiziki hiçbir olayda hiçbir şekilde yargısal görüşler öne sürülemeyeceğini dolayısıyla düşünmenin veya bunlar üzerine varsayımlarda bulunmanın anlamsız olduğunu söylerler.

Deizm;
Yazımın temeli öncelikle deizm i teizmden ayıran özellikleri yorumlayarak deizm in yanlış anlaşılan birçok yerine açıklık getirmektir.

Tam olarak ortaya atılma tarihi bile bilinmeyen bir görüş olarak karşımıza çıkar ve herhangi bir kaynağı yoktur.Ateizm gibi ilk dinlerden bu yana olabileceği öne sürülmektedir ama olmayadabilir.Deizm adını orta çağ da almıştır.Kelime anlamı tanrıcılık olarak geçer.İnsanları yanıltan en büyük özelliklerinden biri de budur.Deizm tanrıya tapınma anlamında bir tanrı fikrine;tanrıcılığa sahip değildir.Birçok kaynakta deist görüşe sokulan birçok insan olsada benim görüşüm o birçoğundan birçoğunu da bu görüşten çıkartmaktır.Deizm bir inanç değildir,inanma eylemini içermez.Sebebini ortaya sunulan ve teizm den ayıran özellikleri yorumlarken açıklayacağım.

Deizm öncelikle dinleri,onların peygamberlerini ve öğretilerini reddeden bir görüştür.Dolayısıyla ele aldığı tanrı kavramı dinlerden bağımsızdır.Ama aynı zamanda buna bir sınır getirmediği için; deist kişilerin öznel görüşlerine göre tanrı kavramı farklılık gösterebilir.Fakat temeline inersek; yani neden bu kavramın tanımlanmadığına şunu farkedebiliriz,deizm metafiziki konularda kesin bir bilgi elde edilemeyeceğinin farkındadır ama varsayımda bulunmayı engellemez.Yani deizm i,teizm gibi idealist bir görüş olarak tanımlamak yanlıştır en azından şöyle söyleyebiliriz.Bilgi temel olarak algılarımıza bağlı olan birşeydir; algılar ise materyalisttirler,dolayısıyla materyal olmayan hiçbirşey hakkında bilgi elde edilemez ama bu ne varlığın temelinin madde olduğunu ne de olmadığını iddaa eden bir görüştür.Sadece insanın fiziksel yani maddesel bir varlık olduğunu ileri sürer.Yani deizm in tanrıyı kabulü, bir inanç olarak değil;bir varsayımı mantıklı yada olası görmek gibidir.
Buyüzden Deizm; tanrıyı sadece bizim öne sürdüğümüz kelime anlamıyla yani yaratıcı anlamıyla ele alır;bunun dışında başka bir özellik ile tanımlanabileceğini kesin olarak söylemez.Deistlerin tanrı dediği bilinen varlığın yani evrenin yaratıcısıdır diyebiliriz.Bu yaratıcı nasıldır ? Bu soru yukarda belirttiğim gibi deistten deiste farklılık gösterebilir ama unutmamak gerekir ki bunlar sadece kabul edilen varsayımlardır.Bazı deistler sadece evrenin başlangıcına tanrı derler.Bazıları evreni başlatan bir enerji olduğunu söyler ve buna tanrı derler.Bazıları da bilinçli bir yaratıcı olduğunu kabul ederler;bazı deistler ise panteizm den etkilnerek; tanrının evrenden bağımsız olamayacağını eklerler.Bilinçli bir tanrı olduğunu düşünenler;tanrının kainatı döngüsel veya düzensel olarak hazırladığı ve başlattığını söylerler.Bu deizm in tanrı fikrini teizm den ayıran en büyük özelliktir.Bu başlatmadan sonra tanrı insanlara ve kainata karışmamaktadır bu görüşe göre.Tabi tanrıyı tanımlamayanlar da ister istemez bu görüşü öne sürerler;eğer tanrı dedikleri evren veya bilinçsiz bir madde ise zaten insanlığa karışamaz demektir,yok eğer bilinçliyse ve deist olduklarını iddaa ediyorlarsa dinleri reddettiklerinden dolayı karışmadığına katılırlar.
Not: Evrende düzen olmadığını,tesadüfi şeyler olduğunu iddaa edenler olabilir ki bende buna katılıyorum ama eğer bir tanrı varsa;ona göre düzenli olan bize göre karmaşık ve rastlantısal gelebilir.En başta belirttiğim gibi onu anlamak,algılamak,bilmek imkansızdır.Biz fiziksel canlılarız,metafiziki hiçbir olayda kesin yargılara varamayız ve varmamalıyız.

Deizm in bir diğer özelliği ise insan mantığının bize dini doğruları öğretebileceği.Bu şöyle yorumlanabilir;insan doğası gereği bilinci ve us u ile doğruyu ve yanlışı,iyiyi ve kötüyü kavrayabilir.Bu tabiki genelleme içine alınması gerekirse pragmatik olmak zorundadır.Bu doğrultuda insanın dinsel kurallara veya başka kurallara ihtiyacı olmadan bir arada sorunsuz yaşayabileceğini söylemek yanlış olmaz deizm de.
Ayrıca mantığın önemi bize deizm in aynı zamanda bilimi reddetmediğini,reddedemeyeceğini gösterir.Bilim de aklı ve mantığı temel alır,deizm de bunun arkasındadır.

Deizm in en büyük şanssızlığı ise adının tanrıcılık olmasıdır.Birçok teist kişi,fikirlerini değiştirirken öncelikle önceki fikirleri tanrı odaklı bir inanç olduğundan dolayı ilk olarak deizm adı altında tanrıcılığa bakarlar.Bu aslında önlenemez bir psikolojik olaydır diyebiliriz.Buda insanların felsefi olarak fikirlerini tam oturmadan ilk deizm i anlamaya çalışmalarına yol açar.Dinlerden kurtulmadan ve tam olarak felsefi sorgulamaya ulaşmadan deist tanrı kavramını yorumlamak bizi tutarlı sonuçlara götürmez.Böyle olaylar sonucu birçok farklı fikir ortaya çıkmış ve kendilerine deist demişlerdir.Mantıklar olarak onları şöyle yorumlayıp,eleştirebiliriz;
Örneğin bazı deistler ruhun varolduğunu ve ölümden sonra yaşam olduğunu öne sürüp;tanrının onları ödüllendireceğini ve cezalandıracağını öne sürerler.Bu açıktır ki bir dinin etkisinde kalmış bir kişinin öne sürdüğü fikirlerden biridir.Dinleri reddeden biri sadece dinlerde olan ve mantıksal hiçbir açıklaması olmayan bir kavram olan ölümden sonra yaşam ve ceza-ödül durumunu kabul ederse;kendisi ile çelişmiş olacaktır.Ruh kavramı ise tam olarak ne anlamda kullanıldığı önemli olan bir sorundur.Ruh bazı görüşlerde canlılığın özü olarak kullanılır,bazılarında ise ölümden sonra yaşamı temsil eden bir geçiş aracı olarak.İkinci seçeneğin deizm de neden olamayacağını açıkladık.Lakin bu kelime canlılığın tini yada varlığın özü olarak kullanılıyorsa;bu konuda önemli olanın kişinin fikri olduğunu söylemekten öte birşey diyemeyiz.Bunu farketmek yada incelemek için varlığın dışına çıkmak gerekir ki yapımız gereği bu imkansızdır.
Bazı deistler ise hristiyanlığın metafiziksel özelliklerini çıkararak deizm ile birleştirip;deizm i bir öğreti olarak görmüşlerdir ki dini temel olarak reddeden bir görüşün dinsel kurallara çevrilmesi son derece gereksiz ve anlamsızdır.

Bir deist ile ateist veya agnostik arasında pratik anlamda fark yoktur.Deistler tanrının varlığını daha akla yatkın bulsalarda;dinleri reddettikleri ve onun kainata karışmadığını düşündükleri için tanrıyı hayatlarında bir yere koymazlar.İnsan aklının ve mantığının doğallığını öne sürerek,insanın hayatını sadece mantığa göre yani aklını kullanarak yönetmesi gerektiğini düşünürler.Dolayısıyla ibadet,dua,istek gibi dinsel şeyler deizm de yoktur.Yukarda belirttiğim gibi deizm bilimi reddetmez hatta mantığı savunan bir görüş olarak ateizm kadar bilimin arkasındadır.

Ateistlerin deistleri eleştirdiği birçok nokta şuna dayanır, ''Tanrının varlığını savunup onun pasif kalması yani din ve peygamber göndermemesi anlamsızdır.'' Aslında Ateizm dinleri reddeden bir görüş olarak dinlerin tanrısını reddederken;tanrı yı varlık olarak ele almaktan vazgeçip kavram olarak ele almalıdır.Bu kavrama dinleri reddedip hemde dinlerin özelliklerini yüklemek bir okadar çelişkili olur.Deizm inde katıldığı üzere tanrı metafiziksel bir kavramdır,yahut insanların ortaya attığı bir varsayımdır/kelimedir.Lakin onun metafizikselliği aynı zamanda hem varlığının hemde yokluğunun kanıtlanamamasını sağlamaktadır.Deizm bu konuda varsayım olarak tanrı olarak birşeyleri tanımlar yada tanrının varolma olasılığını daha yüksek görür.Ateizm ise tanrının varolmama olasılığını savunur yani daha yüksek görür.Günümüzde bilimin gelişmesi üzerine pozitivist olan ateizm tanrının gereksizliğini de fikirlerine katmıştır.Ama bunun dinlerdeki gibi tanımlanmamış bir tanrı kavramını çürüttüğünü söylemek imkansızdır.

Tanrı belki insanoğlunun ortaya attığı en gizemli ve öyle kalacak soru/varsayımdır.Bunu büyük ihtimalle asla bilemeyeceğiz ama bu, üzerine düşünmeyeceğimizi veya sorular sorup,fikir yürütemeyeceğimizi göstermez.Ben bir deist olarak evrenin başlangıcındaki enerjiye tanrı diyorum.Bu bilinçli bir yaratıcı mıdır ? Zannetmesemde asla bilemem.Belki sadece bilimsel olarak ele alınabilecek bir maddesel patlama yada enerji fışkırmasına tanrı diyorumdur ama kimse diyemeyeceğimi söyleyemez.Şimdilik doğal bir açıklama bulabilme ihtimalimiz var ve ben bunu destekliyorum.Eğer yanılıyorsam da tanrının egosal bir varlık olamayacağını düşündüğüm için-dinlerin tanrısı öyledir- bunun bir sorun olacağını zannetmiyorum.Varsayım yapmak herzaman iyidir,zihni açar...

Ozan Bayraktaroğlu