safsata

SAFSATA...

Meraklısına: ( İng: Fallacy)
(Osm; Kıyası-ı batıl)

Bir düşünceyi ortaya koyarken ya da anlatmaya çalışırken yapılan yanlış çıkarsamaların tamamına safsata denir...
Safsatalar,ilk anda geçerli ve ikna edici gibi gözüken ancak yakından bakıldığında kendilerini ele veren sahte argümanlardır...

Günümüz Türkçe’sinde safsata kelimesi kusurlu akıl yürütme anlamını kaybetmiş, yanlış inanç manasında kullanılır olmuştur...
Oysa, safsata, insanın muhakeme yetisinin yanlış yönde kullanımıdır ve çoğu kez önyargı, eksik bilgi, batıl inançlar, duygusallık, yersiz göndermeler, acelecilik, özensizlik, genelleme, duygu sömürüsü, Türkçe’yi kötü kullanma gibi sebeplerden kaynaklanır...

Safsatalar biçimsel (formal, suri) ya da serbest (informal) olurlar.

Biçimsel Safsatalar

Bir argümanın yapısından kaynaklanan, bir argümanı teknik olarak geçersiz kılan hatalardır.
Bir argümanın teknik olarak geçersiz olması, sonucunun öncüllerini izlememesi anlamındadır.
Yukarda da değindiğimiz gibi, Biçimsel Safsatalarda mesele, sonucun doğru veya yanlış olması değil, çıkarsamanın doğru öncüllere dayanmamasıdır.
Aşağıdaki ilk örneğimiz, Yanlış ve Geçersiz bir argüman olarak, Biçimsel Safsata’dır: Çünkü, ilk öncülü yanlıştır ve bu yanlış öncül Sokrat’ın yeşil olması gerektiği gibi lâf ola beri gele bir sonuç doğurmuştur...

Bazı insanlar yeşildir.
Sokrat bir insandır.
Sokrat yeşildir.

Öbür taraftan, ikinci örnekte varılan “Sokrat ölümlüdür” sonucu, doğrudur ama bu da tesadüfen doğrudur...
Birinci öncülün yanlış olması, bu argümanı da Doğru ve Geçersiz, yani Biçimsel Safsata sınıfına koyar...

Bazı insanlar ölümlüdür.
Sokrat bir insandır.
Sokrat ölümlüdür.

Bir kez daha vurgulayalım: Yukarıdaki argümanlarda çıkarımların geçersiz olmalarının nedeni öncüllerin birinin doğru, diğerinin yanlış olmasından kaynaklanmaktadır.
Bu nedenle, sonuç tesadüfen doğru veya yanlış olabilir.
Aşağıdaki örnekte biçimsel safsatayı inceleyelim.

Şahsen ben, demokrasiyi bir türlü sevemiyordum. “İnancımın demokrasiye ihtiyaç duyacağına” inanmıyordum.
Demokrasi yokken, biz, üç kıt’aya 7 denize hâkimdik.
Şimdi emperyalistlerin kölesi durumuna düşmüştük
(Hüseyin Üzmez, 9.10.2000, Akit)

Demokrasi yokken, biz, üç kıt’aya 7 denize hâkimdik. (öncül)
Şimdi emperyalistlerin kölesi durumuna düşmüştük.(öncül)

Sonuç: Demokrasi, ülkeleri emperyalistlerin kölesi durumuna düşürür...
Geçerli ama yanlış

Ortaya konan öncüllerden bu çıkarım ve sonuç geçerli olmasına rağmen öncüllerin yanlışlığı nedeniyle yanlış bir argüman...

Şunu da söyleyelim ki, Biçimsel Safsatalar pek ilginç olmadıkları gibi, matematik formüllerine benzeyen sembollere indirgendirilebildiklerinden eğlenceli de değildirler.

Gelelim Serbest Safsatalar’a...
Serbest Safsatalar, çoğu zaman gerçekten de eğlencelidirler...
Zaman zaman anlamsız hatta düzeysiz olmalarına karşın, sonuçları itibariyle insanı hiç olmayacak inançlara ve durumlara götürebilirler... Masum muhataplarını hayatta kötü seçimler yapmaya hatta şiddete yönlendirebilirler...
Eğer bir politikacı adayı iseniz, geleceğiniz için yapacağınız en iyi yatırım bu kitapçıktaki safsataları hatmetmek ve mümkün olduğunca sık kullanmaktır...
Ama politikacı değil de, politikacı muhatabı olacaksanız, Serbest Safsatalara ilişkin farkındalığınızı bu defa kolay kandırılmamak için kullanmak durumundasınız...
Her ne kadar güncel örnekler gazetelerden alınmışsa da, gazeteci olmak için safsata yapmayı biliyor olmak da gerekli değildir...

Serbest Safsatalar...

Biçimsel Safsatalar argümanın şekli, Serbest Safsatalar ise anlamı ile uğraşırlar...
Serbest Safsatalar, kullanılan Türkçe’deki belirsizlik, kelime veya gramerin yanlış kullanımı, bir fikrin veya olayın yanlış ifadesi, bir tahminin vurgulanması, yanlış anlama, konu dışına çıkma gibi kusurlar nedeniyle ortaya çıkar...
Söylediğimiz gibi, çoğu zaman komik, aptal hatta saygısızdırlar...
Batıl inançların temelinde de safsatanın bu cinsi yatar...

Doğru bir muhakeme için ifadenin açık olması gerekir...
Oysa Serbest Safsatalarda ifadeler anlaşılır gibi değillerdir...
İleri ki örnekler de göreceğiniz gibi Serbest Safsatalar kullanılan Türkçe’nin anlamı ile uğraşırlar...
Şunu da belirtelim: Serbest Safsatanın İngilizce karşılığı olan “informal fallacy”nin informal kelimesi kalitesiz, adi, gelişigüzel, uygun olmayan manasında değildir, Biçimsel Safsatalar gibi argümanın şekli (mazrufu) yerine anlamı (zarfı) ile meşgul olunduğunu anlatır.

Türkçe’deki Serbest Safsataların tamamlanmış bir listesi yoktur.
Bununla beraber, biz, günlük hayatta yaygın olarak karşılaştığımız 50 Serbest Safsata türünü şöyle sıraladık.

SERBEST SAFSATA TÜRLERİ

Serbest Safsatalar
İnformel fallacies

BELİRSİZLİK SAFSATALARI

Cinaslı Safsata
Fallacy of Equivocation

Çok Anlamlılık Safsatası
Fallacy of Amphiboly

Vurgulama Safsatası
Fallacy of Accent

KIYASLAMA HATALARI

Özelleştirme Safsatası
Fallacy Of Accident

Genelleştirme Safsatası
Fallacy of Converse Accident

KATEGORİ HATALARI

Bütünleme Safsatası
Fallacy of Composition

İndirgeme Safsatası
Fallacy Of Division

KONUNUN ÖZÜNÜ KAÇIRMA SAFSATALARI

Kısır Döngü Safsatası
Begging The Question,

Alakasız Sonuç Safsatası

Irrelevant Conclusion
İddiayı Zayıflatma Safsatası

Fallacy of the Straw-Man
Alakasız Amaç Safsatası

Fallacy of İrrelevant Purpose
Konuyu Saptırma Safsatası

Fallacy of Red Herring

SALDIRI SAFSATALARI

Adam Karalama Safsatası
Argument Against the Man

Niteliksel Adam Karalama
Circumstantial Ad Hominem

“Sen de” Safsatası
Fallacy Of “You Also”

Dolduruşa Getirme Safsatası

Poisoning The Well

ŞAŞIRTMA SAFSATALARI

Devede Kulak Safsatası
Fallacy Of The Beard

Ya Siyah Ya Beyaz Safsatası
Black And White Fallacy

İspatlama Mecburiyeti Safsatası
Argument From Ignorance

Felaket Tellallığı Safsatası
Fallacy of Slippery Slope

İmalı Soru Safsatası
Complex Question

Çok Sorulu Safsata
Fallacy Of Many Questions

Sınırlı Seçenek Safsatası
Fallacy of Limited Alternatives

TARTIŞMALI SEBEP SAFSATALARI

Yanlış Sebep Safsatası
Fallacy of False Cause

Öncesinde Safsatası
Fallacy of “Previous This”

Müşterek Etki
Joint Effect

İhmal Edilebilir Neden Safsatası
Genuine but Insignificant Cause

Yanlış Yön Safsatası
Wrong Direction,

Karmaşık Nedenler Safsatası
Complex Cause

İSTATİSTİKSEL HATA SAFSATALARI

Yetersiz Örnek Safsatası
(Fallacy of Insufficient Sample)

Temsil Etmeyen Örnek Safsatası
Unrepresentative Sample

Yanlış Benzetme Safsatası
False Analogy

Yok Sayma Safsatası
Slothful Induction

Sümen Altı Safsatası
Fallacy of Slanting

Kumarbaz Safsatası
Gambler’s Fallacy

OTORİTEYE BAŞVURMA SAFSATALARI

Bir Bilen Safsatası
Argument To Authority

İrrasyonel Otorite Safsatası
Fallacy Of Unqualified Source

İnanca Başvurma Safsatası
Appeal to Belief

Ortak Tutuma Başvurma Safsatası
Appeal To Common Practice

Grup Baskısı Safsatası
Bandwagon, Peer Pressure

Faydacı Safsata
Pragmatic Fallacy

Beğendirme Safsatası
Appeal To Personal İnterests

Dayatma Safsatası
Fallacy Of “İs” To “Ought”

Mazruf Değil Zarf Safsatası
Style Over Substance

Genetik Safsatası
Genetic Fallacy

DUYGULARA BAŞVURMA SAFSATALARI

Tehdit Safsatası
Argument From Force

Duygu Sömürüsü
Argument To Pity

Önyargılı Dil Safsatası
Prejudicial Language

Mazeret Safsatası
Fallacy Of Special Pleading

ALINTI...


TANIDIK GELDİ Mİ?

safsata deyince nedense aklıma ilk evvela Alev Alatlı'nın Nuke Türkiye'de Pavloviçler marifetiyle ele aldığı basının nadide köşe yazarlarından seçmeler geliyor..
Rodoplu mu söylüyordu yoksa Mehmet mi şimdi emin olamadım ama "yıllarca zihnimi, düşüncelerimi biçimlendiren bu insanların nasıl bu kadar özensiz, saçma, ipe sapa gelmez şeyler söylediğine ve benim bunu farkedemeyişime inanamıyorum" serzenişini paylaştığımı hatırlıyorum..

sanırım çıkarımla uyuştuğumuz sürece öncülleri göz ardı etmeye meyilliyiz yahut bir zamanlar okulda öğretmenlerimizin bize yaptığı gibi sonuç yanlış bile olsa gidiş yolunun doğruluğundan mütevellit notları esirgemiyoruz..

Evet..elimden geldiğince mantık zincirlerine dikkat etmeye çalışırım.. bir bilgi/fikir/düşünce en sonda (temelde) nereye dayanıyor bu çok önemli bana göre..dayanak ne? hani Arşimetin meşhur sözü var ya ''Bana bir dayanak noktası verin Dünya'yı yerinden oynatayım'' aslında bilimde dahil hiç bir bilginin sağlam bir dayanağı yok..evren bize bu şansı vermiyor o sebeble herkes bazen safsataya düşebilir..bu önemli değil ama sürekli bir safsatanın içinde olanlardan uzak durmak lazım..

Safsata veya değil vereceğim cevapları kelime hafızamdaki en uygun veya saygılı olanını (eleştiriler hariç) kullanmaya çalışıyorum..Buna safsata,saçmalama ne derseniz deyin..Bence önemli olan kullanılan kelimelerden ziyade dürüstçe ve dobra dobra cevap vermektir..başkaları hoş karşılamasa bile..kullanılan kelimeleri bu kalıplarda değerlendirerek kullanmaya çalışmak fikri beyanı zorlamaktır diye düşünüyorum..

meşhur sözdür...

"her yazı,bir resim çizer ve her cümle buresmi meydana getiren puzzle parçalarıdır;bakmasını bilene..."

"safsata" yazının içeriğinde de belirtildiği gibi aslında edebi bir sanattır,tabi ehl-inin elinde (politikacılara tavsiye cümlesi...)
bu açıdan baktığımızda hepimizin roman yazma becerisine sahip olması şart değildir,ama okuduğumuzu anlamak için bilgi sahibi olmak hepimiz için şarttır...

o nedenle;öğrenme sürecinde safsata hoşgörü ile karşılanabilir,ama öğretmeye,yol göstermeye soyunan insanların safsata ile iş yapmaya hakkı yoktur,
var deyip kullanan,ya sahtekardır ve bir şey pazarlamaya çalışıyordur ya da "aptal"dır,çünkü insanları aptal zannediyordur...