Panteizm üzerine çok yazı var sayfada ama kısaca değinebilirim,panteizm,kökeni antik yunan dönemine kadar uzanır,başlangıcını ksenophanes'ten alan bu düşünce mitosları felsefi dille eleştirip insan-üstü bir tanrı modeli ortaya koymasıyla belirgin hale gelir,tahminim arabide vahdet-i vücut anlayışını bu filozoftan aldı yada etkilenmiş olabilir,arabi felsefesinde bu arada tanrı yani islam literatüründe allah her şeydir ve diğer yaratılanlar onun sayesinde vardır,her şey birbirine bağlıdır allah bu evrnde olduğu gibi vrende hemde kaplayıp onu aşan bir irade getirir ve bu irade hepimizi sorumluluk altında tutar,islam düşünürleri bazı konularda onu eleştirir mesela her şey nasıl allah olabilir yani onun sıfatını taşır,bir bardak yada çatal nasıl bir tanrı olabilir gibi saçma şeylerle onu eleştirirler,arabi bu konuda çokça eleştirilen bir düşünürdür ve hakkı fazlasıyla yeniliyor diye düşünüyorum,spinozaya gelince,panteizmi arabinin aşkın panteizmine yani vahdet-i vücuduna dayanır ama burada tanrı aşkın değilde,içkindir ve her şey bunun buyruğu altındadır,özgür irade yoktur,özgür irade kendini tanıyıp ona uygun davranmaktır,spinozada özgürlük rafa kaldırılmıiştır,hegel panteizmi ise son duraktır,yani artık tanrı bilinçlenmiştir o bilinç geistte kendini bulur ve kişi bu ruhun bu sürecinde bilinçlenir,aslında hegel üzerine pek bir şey söyleyemeyeğim kitabı var ama çok az okudum bir kaç tane makaleden edindiklerim diğer düşünürler üzerine çok durdum spinozaya özellikle takdir ettiğim bir filozoftur dini boyutu beni pek ilgilendirmez ama irade ve doğayı bir bütün halinde açıklaması gayet akla ve mantığa uygun düşüyor,tabi leibnizi da unutmamak gerek,anti bir spinozacıdır ve felsefesi küçükten büyüğe doğru yol alır her neyse hegel hakkında pek bir şey söylemeiyorum ama bir kaç yazı paylaşacağım fikir sahibi olursunuz,yüzeysel olarak panteizm düşüncesi bundan ibaret ama derinlere inince hepsi birbirinden ayrılıyor