- Konbuyu başlatan
- #1
- Katılım
- 30 Tem 2008
- Mesajlar
- 443
- Tepkime puanı
- 6
- Puanları
- 18
- Yaş
- 34
Kahvehane kültürü Anadolu da 16.yy gibi oldukça eski tarihlere dayanır. Önceleri Habeşistan'dan gelen kahve, sonraları yemenden gelerek Anadolu'da sevilen bir içecek haline gelmiştir. Bununla birlikte bu yüz yılın ortalarında kahvehane adı verilen küçük işletmeler açılmaya başlanmıştır. İlk kahvehane, Osmanlının başkenti olan İstanbul da açılmıştır.(Saraçgil,1999: 16) Kısa bir süre sonra ise kahvehane kültürü tüm Anadolu'ya yayılarak toplumunda ortak bir kültür haline dönüşmüştür. Kahvenin bu mekânlarda sunulmaya başlaması toplumsan bir ihtiyacı karşılamış ve toplumda sosyalleşmenin adımları atılmıştır. Cami, medrese gibi sosyal buluşma mekânlarına yeni bir alternatif olmuştur.
Kahvehanelerin ilk müdavimleri, toplumda entelektüel bir birikime sahip kişilerden oluşmaktadır. Nitekim bu sebepten dolayı, tek etkinliğin kahve içmek olduğu bu ortamlar gittikçe çeşitli fikirlerin yeşerdiği bir ortam haline gelmiştir. 19. yüzyılda İstanbul'da da her biri kulüp olan kahvehaneler (kıraathaneler) vardı. Örneğin, Mahmutpaşa Camisi'nin avlusundaki kahvehaneyi Ebüzziya Tevfik, Paris'in Café Procope'una benzetir. Bu kahvehanelerde oyun oynanmaz, müşterilere günlük gazete, dergi, kitap ve gündem üzerinden tartışma ortamı sağlanırdı. Bu nedenle bu yerlere kıraathane (arapça keât) dan gelen sözcük okumak, kıraathane de okuma yeri demektir) denirdi ve Namık Kemal, Tevfik Fikret, Ahmet Mithad Efendi gibi sürekli müşterileri olurdu (Kut, 1983: 859).
Sadece bu açıdan dahi günümüz kahvehaneleri ile kıyaslandığında ortaya büyük bir fark çıkmaktadır. Günümüzde anlamı büyük bir değişikliğe uğrayan "kahvehane ahalisi" terimi bunun apaçık bir göstergesidir.
Eski tabiriyle kahvehane ahalisi şairlerden, âşıklardan, müderrislerden, sanatçılardan, siyasetçilerden ve hatta padişahlardan oluşurken; günümüzde işsiz takımı ve emekli takımı diye tabir edilen kişilerden oluşur durumdadır. Mahalle aralarında, köşe başlarında okeye dörtlünün arandığı ve çoğunun eğlenme, boş vakitlerini lüzumsuzca geçirme yeri olarak kullandığı mekânlar haline gelmiştir. Bizzat Sultan Abdülaziz'in kahvehaneye giderek âşıkları dinlediğine bakılırsa (Özalp, 1999) bir zaman ve değişen değer kıyaslaması yapılabilir. Anadolu'da giderek yaygınlaşmaya başlayan bu kültür birçok edebiyat dalının gelişmesine ve yaşatılmasına katkı sağlamıştır. Kahvehane hayatı meddah gösterileri, âşık atışmaları, destan anlatıları gibi birçok edebi türe ev sahipliği yapmış ve onları izole edip günümüze ulaşmasına büyük katkıda bulunmuştur.
Kahvehane kültürü Anadolu ve Osmanlı sahası dışında, Avrupa kültüründe de, yerini almıştır. Anadolu'dan Avrupa'ya kahveyi ilk olarak 17. yüzyılın başlarında Venedikli tüccarlar götürür. 18. yüzyılın ilk yıllarından itibaren kahve içimi Avrupa'da yaygınlaşır. Kahve, İngilizcede (coffee), Fransızcada (cafeâ), Almancada (kaffe), Macarcada (kave) olarak isimlendirilir. Bu şekilde Avrupa'da kahvenin tüketilmeye başlaması, alkol almayan insanlara, sosyal faaliyetleri için, barlara alternatif olacak bir mekan sağladı. 1600'lerde İtalya, Fransa, Almanya ve İngiltere'de kafeler açılmaya başlandı. Sonraki 200 yıl boyunca Avrupa'nın en ünlü kafeleri coffeehouse (kahvehane) adıyla Londra'da açıldı ve haber, tartışma ve siyasi grupların buluşma yeri hâline geldi. Bu yerler yazarların konu bulmak için ya da haber almak isteyen insanların sıkça uğradıkları mekânlardı. Öte yandan, 18. Yüzyılın Fransasında, ideolojik hareketlerin meydana gelmesi nedeniyle Kahvehaneler diğer ülkelerdeki konumundan farklılaşır. Fransız İhtilali'nin 18. Yüzyıl Aydınlanma Çağı'nın devrimsel felsefi ve siyasi hareketliliğine yakışır bir biçimde halkı özgürleştirme amacıyla gerçekleşmesi kahvehanelerdeki hareketlenmelerle ivme kazandığını söylemek mümkündür (Lowenthal, 1984: 44).
Avrupa kahvehanelerinde, bu günkü işlevi dışında gayrimenkul alım satımı, köle pazarı ve postane işlevlerini barındırıyordun. Ayrıca bizim kahvehane kültürümüzde oluşan sanatsal ve siyasi yapılaşmalarda yerini almaya başlamıştı. 20. yy girildiğinde birçok sosyal yapının devlet kurumlarının himayesine geçmesi ile birlikte, kahvehanelerin bu çeşitli kurumları barındıran vazifesi ortadan kalkarak; günümüzde ki buluşma yeri niteliğine bürünmüştür.
Avrupa'da farklı bir kola bürünerek kapitalist düzen içerisinde ilerleyen cafeler, birçok yiyecek ve içecek türünün satışının sağlandığı yerler olarak tekrar bizim kültürümüze geri dönüş yapmıştır. Anadolu kahvehane kültürü de birçok yasaklamanın etkisiyle, en başta siyasi alan özelliğini, ardından sanatsal alan özelliğini kaybederek, daha önce bahsettiğimiz anlam değişmesi içerisinde, işsiz güçsüz tabirinde ki insanların toplanma yeri haline gelmişlerdir. Bununla birlikte iki türlü kahvehane kültürü oluşmuştur. Avrupa tarzı cafeler ve sokak kahvehaneleri. Avrupa tarzı cafeler de kapitalist düzen içerisinde bir satış pazarı yaratıp yaygınlaşırken, geçmişte entelektüellerin buluşma yerlerinden olan kahvehane ve kıraathaneler iskambil, okey ve tavla gibi oyunların oynandığı oyun salonlarına dönüştü.
İstanbul'da kahvehanelerde bu dönüşüm yaşanırken, başta Erzurum, Kars, Artvin, Çorum, Adana, Kahramanmaraş, Sivas ve Kayseri olmak üzere âşık tarzı kahvehaneler bu kültür içerisinde geleneğe bağlı bir şekilde hala işler vaziyettedirler.
Teknolojinin gelişimi ile birlikte, sosyalleşme alanları sanal ortama taşınmıştır. Kahvehane ortamında oynanan oyunlar, yapılan toplu tartışmalar ve toplu haberleşmeler bir nevi kahvehanelerin yerini doldurur duruma geçmiştir. Ayrıca internet cafe gibi yeni bir ortamı da beraberinde getirmiştir.
İlk kurulma amacı bir içeceğin servi olan kahvehaneler; birçok toplumda, farklı şekillerde gelişerek, değişerek ilerleyişini sürdüren ve çoğu defa milletlerin siyasi, ekonomik ve sanatsal yapısını değiştiren bir kurum olagelmiştir. Bir zamanlar, okur yazar olmayan müdavimler de haberdar olsunlar diye gazetelerden ve dergilerden okumalar yapılan, kitaplarını severek okuduğumuz birçok ünlü yazarın saatlerce oturup toplumun hassasiyetlerini, toplumsal olayları, onlara doğru ya da yanlış olduğunu düşündüren durumları, çeşit çeşit karakteri gözlemledikleri (kıraathane)lere şimdilerde önlerinden geçerken daha dikkatle bakmalı. Hatta tarihi kıraathanelerin içine bir göz atmalıdır. Bazılarında ki fotoğraflar, resimler ve nesneler o kadar çok hikâye anlatıyor. Kahvehanelerin günümüzde ki anlamı değişse de kültürümüze yönelik toplumsal hafızanın önemli parçaları durumunda olduğu ve bizim kültürümüzde olan paylaşmanın yuvası konumunda olduğu unutlmamalıdır.
Laetna
YILDIZ, M. Cengiz, (1996), "Kahvehanelerin Sosyal Hayattaki Yeri", Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8, 157-194.
YILDIZ, M. Cengiz, (2002), "Türk Kültür Tarihinde Kahve ve Kahvehane", Türkler, C.10, Yeni Türkiye Yayınları, 635639.
M. Öcal OĞUZ, Metin EKİCİ, Ankara (2011) "Türk Halk Edebiyatı El Kitabı" Kahvehaneler, 318
Metin EKİCİ, (2010) "Halk Bilgisi" (Folklor)
Türkçe Sözlük. (TDK)
İslâm Ansiklopedisi, TDV, 24. cilt, Kahve maddesi, İst., 2001
A. Yaşar Aydın, Bir Okuma Evi Olarak Kahvehaneler, Sızıntı, sayı: 290, Mart 2003
Temel Britanica, Kahve maddesi
Kut, Turgut (1983). "Kahvehaneler". Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi. İstanbul: İletişim Yayınları. Cilt 3, ss. 858-859.
Kânoğlu, Meltem Erinçmen (2006)."Takrir-i Sükun Döneminde Türk Modernleşmesinin Tefrika romanlara Yansımasına Analitik Bakış"; Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Fakültesi, İletişim Bilimleri Anabilim Dalı, Radyo-Televizyon Bilim Dalı.
Kahvehanelerin ilk müdavimleri, toplumda entelektüel bir birikime sahip kişilerden oluşmaktadır. Nitekim bu sebepten dolayı, tek etkinliğin kahve içmek olduğu bu ortamlar gittikçe çeşitli fikirlerin yeşerdiği bir ortam haline gelmiştir. 19. yüzyılda İstanbul'da da her biri kulüp olan kahvehaneler (kıraathaneler) vardı. Örneğin, Mahmutpaşa Camisi'nin avlusundaki kahvehaneyi Ebüzziya Tevfik, Paris'in Café Procope'una benzetir. Bu kahvehanelerde oyun oynanmaz, müşterilere günlük gazete, dergi, kitap ve gündem üzerinden tartışma ortamı sağlanırdı. Bu nedenle bu yerlere kıraathane (arapça keât) dan gelen sözcük okumak, kıraathane de okuma yeri demektir) denirdi ve Namık Kemal, Tevfik Fikret, Ahmet Mithad Efendi gibi sürekli müşterileri olurdu (Kut, 1983: 859).
Sadece bu açıdan dahi günümüz kahvehaneleri ile kıyaslandığında ortaya büyük bir fark çıkmaktadır. Günümüzde anlamı büyük bir değişikliğe uğrayan "kahvehane ahalisi" terimi bunun apaçık bir göstergesidir.
Eski tabiriyle kahvehane ahalisi şairlerden, âşıklardan, müderrislerden, sanatçılardan, siyasetçilerden ve hatta padişahlardan oluşurken; günümüzde işsiz takımı ve emekli takımı diye tabir edilen kişilerden oluşur durumdadır. Mahalle aralarında, köşe başlarında okeye dörtlünün arandığı ve çoğunun eğlenme, boş vakitlerini lüzumsuzca geçirme yeri olarak kullandığı mekânlar haline gelmiştir. Bizzat Sultan Abdülaziz'in kahvehaneye giderek âşıkları dinlediğine bakılırsa (Özalp, 1999) bir zaman ve değişen değer kıyaslaması yapılabilir. Anadolu'da giderek yaygınlaşmaya başlayan bu kültür birçok edebiyat dalının gelişmesine ve yaşatılmasına katkı sağlamıştır. Kahvehane hayatı meddah gösterileri, âşık atışmaları, destan anlatıları gibi birçok edebi türe ev sahipliği yapmış ve onları izole edip günümüze ulaşmasına büyük katkıda bulunmuştur.
Kahvehane kültürü Anadolu ve Osmanlı sahası dışında, Avrupa kültüründe de, yerini almıştır. Anadolu'dan Avrupa'ya kahveyi ilk olarak 17. yüzyılın başlarında Venedikli tüccarlar götürür. 18. yüzyılın ilk yıllarından itibaren kahve içimi Avrupa'da yaygınlaşır. Kahve, İngilizcede (coffee), Fransızcada (cafeâ), Almancada (kaffe), Macarcada (kave) olarak isimlendirilir. Bu şekilde Avrupa'da kahvenin tüketilmeye başlaması, alkol almayan insanlara, sosyal faaliyetleri için, barlara alternatif olacak bir mekan sağladı. 1600'lerde İtalya, Fransa, Almanya ve İngiltere'de kafeler açılmaya başlandı. Sonraki 200 yıl boyunca Avrupa'nın en ünlü kafeleri coffeehouse (kahvehane) adıyla Londra'da açıldı ve haber, tartışma ve siyasi grupların buluşma yeri hâline geldi. Bu yerler yazarların konu bulmak için ya da haber almak isteyen insanların sıkça uğradıkları mekânlardı. Öte yandan, 18. Yüzyılın Fransasında, ideolojik hareketlerin meydana gelmesi nedeniyle Kahvehaneler diğer ülkelerdeki konumundan farklılaşır. Fransız İhtilali'nin 18. Yüzyıl Aydınlanma Çağı'nın devrimsel felsefi ve siyasi hareketliliğine yakışır bir biçimde halkı özgürleştirme amacıyla gerçekleşmesi kahvehanelerdeki hareketlenmelerle ivme kazandığını söylemek mümkündür (Lowenthal, 1984: 44).
Avrupa kahvehanelerinde, bu günkü işlevi dışında gayrimenkul alım satımı, köle pazarı ve postane işlevlerini barındırıyordun. Ayrıca bizim kahvehane kültürümüzde oluşan sanatsal ve siyasi yapılaşmalarda yerini almaya başlamıştı. 20. yy girildiğinde birçok sosyal yapının devlet kurumlarının himayesine geçmesi ile birlikte, kahvehanelerin bu çeşitli kurumları barındıran vazifesi ortadan kalkarak; günümüzde ki buluşma yeri niteliğine bürünmüştür.
Avrupa'da farklı bir kola bürünerek kapitalist düzen içerisinde ilerleyen cafeler, birçok yiyecek ve içecek türünün satışının sağlandığı yerler olarak tekrar bizim kültürümüze geri dönüş yapmıştır. Anadolu kahvehane kültürü de birçok yasaklamanın etkisiyle, en başta siyasi alan özelliğini, ardından sanatsal alan özelliğini kaybederek, daha önce bahsettiğimiz anlam değişmesi içerisinde, işsiz güçsüz tabirinde ki insanların toplanma yeri haline gelmişlerdir. Bununla birlikte iki türlü kahvehane kültürü oluşmuştur. Avrupa tarzı cafeler ve sokak kahvehaneleri. Avrupa tarzı cafeler de kapitalist düzen içerisinde bir satış pazarı yaratıp yaygınlaşırken, geçmişte entelektüellerin buluşma yerlerinden olan kahvehane ve kıraathaneler iskambil, okey ve tavla gibi oyunların oynandığı oyun salonlarına dönüştü.
İstanbul'da kahvehanelerde bu dönüşüm yaşanırken, başta Erzurum, Kars, Artvin, Çorum, Adana, Kahramanmaraş, Sivas ve Kayseri olmak üzere âşık tarzı kahvehaneler bu kültür içerisinde geleneğe bağlı bir şekilde hala işler vaziyettedirler.
Teknolojinin gelişimi ile birlikte, sosyalleşme alanları sanal ortama taşınmıştır. Kahvehane ortamında oynanan oyunlar, yapılan toplu tartışmalar ve toplu haberleşmeler bir nevi kahvehanelerin yerini doldurur duruma geçmiştir. Ayrıca internet cafe gibi yeni bir ortamı da beraberinde getirmiştir.
İlk kurulma amacı bir içeceğin servi olan kahvehaneler; birçok toplumda, farklı şekillerde gelişerek, değişerek ilerleyişini sürdüren ve çoğu defa milletlerin siyasi, ekonomik ve sanatsal yapısını değiştiren bir kurum olagelmiştir. Bir zamanlar, okur yazar olmayan müdavimler de haberdar olsunlar diye gazetelerden ve dergilerden okumalar yapılan, kitaplarını severek okuduğumuz birçok ünlü yazarın saatlerce oturup toplumun hassasiyetlerini, toplumsal olayları, onlara doğru ya da yanlış olduğunu düşündüren durumları, çeşit çeşit karakteri gözlemledikleri (kıraathane)lere şimdilerde önlerinden geçerken daha dikkatle bakmalı. Hatta tarihi kıraathanelerin içine bir göz atmalıdır. Bazılarında ki fotoğraflar, resimler ve nesneler o kadar çok hikâye anlatıyor. Kahvehanelerin günümüzde ki anlamı değişse de kültürümüze yönelik toplumsal hafızanın önemli parçaları durumunda olduğu ve bizim kültürümüzde olan paylaşmanın yuvası konumunda olduğu unutlmamalıdır.
Laetna
YILDIZ, M. Cengiz, (1996), "Kahvehanelerin Sosyal Hayattaki Yeri", Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8, 157-194.
YILDIZ, M. Cengiz, (2002), "Türk Kültür Tarihinde Kahve ve Kahvehane", Türkler, C.10, Yeni Türkiye Yayınları, 635639.
M. Öcal OĞUZ, Metin EKİCİ, Ankara (2011) "Türk Halk Edebiyatı El Kitabı" Kahvehaneler, 318
Metin EKİCİ, (2010) "Halk Bilgisi" (Folklor)
Türkçe Sözlük. (TDK)
İslâm Ansiklopedisi, TDV, 24. cilt, Kahve maddesi, İst., 2001
A. Yaşar Aydın, Bir Okuma Evi Olarak Kahvehaneler, Sızıntı, sayı: 290, Mart 2003
Ziyaretçiler için gizlenmiş link,görmek için
Giriş yap veya üye ol.
Ziyaretçiler için gizlenmiş link,görmek için
Giriş yap veya üye ol.
Temel Britanica, Kahve maddesi
Kut, Turgut (1983). "Kahvehaneler". Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi. İstanbul: İletişim Yayınları. Cilt 3, ss. 858-859.
Kânoğlu, Meltem Erinçmen (2006)."Takrir-i Sükun Döneminde Türk Modernleşmesinin Tefrika romanlara Yansımasına Analitik Bakış"; Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Fakültesi, İletişim Bilimleri Anabilim Dalı, Radyo-Televizyon Bilim Dalı.
