Ay ve Oluşumu

• Dünya’dan uzaklığı: 375,000 km
• Yörünge periyodu: 27.32 Dünya günü
• Dönme Periyodu: kendi etrafında 27.32 Dünya günü
• Ayın atmosferi yoktur
• Sıcaklık düzenli değildir
• Gündüz = 400 K (266 F)
• Gece = 100 K (-280 F)
• Çapı en az 1 km olan 30,000 kratere sahiptir

1. Dünya-ay sistemi yüksek bir açısalmomentuma sahiptir.
2. Ay uçucu element ve bileşiklerce fakirdir (orta derece uçucu Zi, Bi, Pb kapsamak üzere)
3. Ay dünyanın sahip olduğu demirin %25’inesahiptir, ayrıca siderofil elementlerce fakirdir
4. Ay Dünya mantosunun sahip olduğu aynı O izotop bileşenine sahiptir
5. Ayın ilk oluşum evrelerinde yüzeyde bir magma okyanusuna sahiptir
• Morfolojik olarak 2 farklı şekle sahiptir:
• Yükseklikler
– En yaslı yüzey
– Çoğunlukla kraterlesmiştir
– Parlak beyaz renge sahiptir,
• Mareler (Denizler)
– Daha genç yüzeylerdir
– Daha az krater bulunur
– Siyah renklidir,bazalttan yapılıdır

Marelerin oluşumu
• 4 milyar yıl önce yaygın çarpmaların sonucunda oluşmuştur
• Ay kabuğunun büyük bir bölümü ergimişve rekristalize olmuştur
• 3.8-2.8 milyar yıl arasında volkanik etkinlikGelişmiştir.

Gel-git etkisi
• Dünya ayı, Ay da dünyaya çekim gücüuygular
• Ayın çekimi dünyada gel-git oluşturur
• Dünya’nın çekimi Ayın dönme hızını yavaşlatır
• Ayın çekimi dünyanın dönmesini yavaşlatır ( 0.7 saniye/yıl)
• Dünyanın çekimi ayrıca Ayın yörüngesel hızını da yavaşlatır Ay dünyadan yılda 3.8 cm uzaklaşmaktadır.

AYIN YAPISI
Ayın bileşimi Dünya mantosuna benzerdir.Genellikle kayaç bileşimlidir, çok az metal (Fe,
Ni) içerir.

Regolit
• Ay yüzeyini örter.
• 2-15 m kalınlığındadır.
• İnce silikat camlardan ve küçük kırıklanmış
minerallerden yapılıdır
• Milyarlarca yıl süren çarpmalar sonucu ay
yüzeyinin ufalanması sonucu oluşmuştur

Ay’ın oluşumu hipotezleri
1. Yakalanma: Başka bir yerde oluşmuş ve Dünya tarafından yakalanmıştır
Problem:
Dünyanın gösterdiği aynı Oksijen
kimyasına sahiptir.
Bu da ayın dünya ile güneş sisteminin aynı yerinde oluştuğunu gösterir

2. İkiz Gezegen: Dünyadan arta kalan maddelerden oluşmuştur
Problem:
Ay Dünyadan daha az Fe
kapsar ve daha uçucu bileşenler (su ve gazlar) yoktur.

3.Füzyonroto-dünyanın çok
hızlı dönmesi sonucu füzyonla oluşmuştur
Problem:
Dünya bu olayın gerçekleşmesi için gerekli hızda dönmemektedir.

4. Çarpma hipotezi: Dünyaya
Mars büyüklüğünde bir gezegenin çarpmasısonucu oluşmuştur.
Bu model izotop benzerliğini
Fe/uçucu bileşen eksikliğini
Açıklar.

Ayın oluşumu
Çarpma kanıtları
-Ay Dünya’nın mantosuyla aynı bileşime sahiptir
-İki büyük cisim aynı yörüngede oluşamaz
-Ay dünyaya daha yakındı ve Ay dünyadan biraz daha gençtir
- Ay Dünyadan uzaklaşmaktadır (hiçbir zaman 24 000 km’den daha yakın olmamıştır
- Ay dünyanın ekvatoruna yakın bir yörüngeye sahip değildir.

-Ay Fe ve Fe’ce zengin minerallerce fakirdir.
(düşük yoğunluğa sahiptir)
-Ayı oluşturan minerallerde su yoktur
-Ay kayaçlarının Oksijen izotop oranı Dünya
mantosuyla aynıdır
-Ay yüksek alanları 4.5 milyar yıl yaşlıdır
-Dünya-Ay sisteminin açısal momentumu
Bu oluşum için en olası yol çarpma teorisidir.

• Bütün kanıtlar Ayın ilksel Dünyaya Mars büyüklüğünde
(dünyanın kütlesinin 0.1 veya daha büyük) bir cismin çarpması sonucu oluştuğunu göstermektedir
• Modeller Cismin dünyaya çarpması sonucu hem dünyanın hem de çarpan cismin silikat bileşimli mantosunun dışa doğru püskürdüğünü ve püsküren bu maddelerin birleşerek Ayı oluşturduğunu söylemektedir
• Çarpma esnasında hem dünyanın metalik çekirdeği fazla etkilenmemiştir hem de çarpan cismin metalik
çekirdeği dünya içinde kalmıştır.


Ay oluşum olayının sayısal simülasyonu
• Ayın tarihçesi
• 4.5 milyar yıl önce – Ayın oluşumu (dünyadan sonra)
• 4.5 - 4 milyar yıl arası – büyük
çarpmalar havzaları oluşturdu
• 3.5 - 3 milyar yıl arası. Havzalar lavlarla dolarak Ay denizleri (mare) oluştu.

Önemli Notaylaşım hiçbir hakla kopyalanıp başka argümanlarla ilişkilendirilemez,yazı sadece anlık bilgilendirmeden ibaret olup geniş bilgiye kitaplardan ulaşılabilir,iyi okumalar ..

Kaynakoç.Dr.Yaşar Eren